Με την εφαρμογή της συστημικής προσέγγισης στη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία, ο ρόλος της ψυχοθεραπείας διευρύνεται και μαζί το πλαίσιο δράσης του θεραπευτή. Από τη μια, οι κρίσεις στη ζωή των ατόμων απενοχοποιούνται αφού αντιμετωπίζονται ως ευκαιρίες για ανανέωση και θετική αλλαγή. Από την άλλη, ο άνθρωπος που ζητάει βοήθεια βγαίνει από το ρόλο του «προβληματικού», αφού η προσωπική του πορεία συνδέεται με τις εξελικτικές φάσεις των συστημάτων (οικογένεια καταγωγής, εργασία, εκπαίδευση) που ζει κι ανήκει, ενώ ταυτόχρονα δίνεται έμφαση στην προσωπική ευθύνη του ανθρώπου για την ομαλή ψυχο-πνευματική του εξέλιξη και αυτοπραγμάτωση.
Στον πυρήνα της συστημικής θεωρίας βρίσκεται ο άνθρωπος που αποτελεί ένα σύστημα και όχι μια μεμονωμένη οντότητα. Ως σύστημα ορίζεται ένα σύνολο από μέλη που αλληλεπιδρούν και επικοινωνούν μεταξύ τους, αναπτύσσονται και υπάρχουν, όπως μια οικογένεια, μια παρέα, μια εργασιακή ομάδα ή μια σχολική τάξη. Πρωταρχικό σύστημα της ζωής του ανθρώπου είναι η οικογένεια. Στο σπίτι σχηματίζονται και εγκαθιδρύονται μοτίβα και σχέσεις που συνοδεύουν το άτομο σε όλη του τη ζωή. Κάθε σύμπτωμα που εκδηλώνει ένα μέλος του συνόλου είναι ταυτόχρονα σύμπτωμα του συστήματος και δεν πρόκειται για προσωπική του ευθύνη.
Η απενοχοποίηση του ατόμου από τις συνέπειες του συμπτώματος είναι βασικός στόχος της θεραπείας. Η συστημική θεραπεία χρησιμοποιεί τους όρους του μοτίβου και της κυκλικότητας και δεν αναζητά γραμμικές σχέσεις. Βασικό νόημα έχει το «πώς» συμβαίνει κάτι και όχι το «γιατί», καθώς δεν στοχεύει στην αναζήτηση αίτιου-αιτιατού.
Στα θεμέλια της θεραπευτικής σχέσης βρίσκεται η ενσυναίσθηση, η εμπιστοσύνη, η αποδοχή, αλλά και η ενεργητική ακρόαση, ώστε το άτομο να αισθανθεί ασφαλές να αφηγηθεί για τον εαυτό και τους γύρω του. Η συστημική ψυχοθεραπεία λειτουργεί στον χρόνο. Δεν αποτελεί προσέγγιση που απαιτεί καθορισμένο αριθμό συναντήσεων και κάθε σχέση είναι μοναδική. Ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος επικοινωνούν και αποφασίζουν μαζί με γνώμονα πάντα τις ανάγκες του δεύτερου. Η εν λόγω προσέγγιση εφαρμόζει σε ατομικό αλλά και σε ομαδικό επίπεδο. Ακόμη, μπορεί να εφαρμοστεί σε παιδιά και εφήβους, αλλά και σε ζευγάρια τόσο με θεραπευτική όσο και με συμβουλευτική χροιά. Αναφορικά με τα παιδιά και τους εφήβους, κύριο ρόλο στην πορεία της θεραπείας έχει η συνεργασία των γονέων. Πιο συγκεκριμένα, έχει αποδειχθεί η χρησιμότητα της συμβουλευτικής γονέων, παράλληλα με την θεραπεία του παιδιού, ώστε να δημιουργείται μια ολιστική προσέγγιση.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η συστημική θεραπεία δρα θετικά σε ζητήματα όπως οι κρίσεις πανικού, η διαχείριση άγχους/πένθους/διαζυγίου, οι δυσκολίες σε διαπροσωπικές σχέσεις, τα ψυχοσωματικά ή συμπεριφορικά προβλήματα, αλλά και οι ψυχώσεις. Επιλέγοντας έναν συστημικό θεραπευτή, το άτομο επιλέγει να δει σε βάθος πώς το παρελθόν επηρεάζει το παρόν του και να δημιουργήσει το μέλλον που επιθυμεί. Οι δυσλειτουργίες του συστήματος έρχονται στο φως και διευρύνεται η κατανόηση των μοτίβων, ενισχύεται η εμψύχωση του ατόμου και ενδυναμώνονται οι ικανότητες επίλυσης δυσφορικών καταστάσεων.